İşçi-işveren arasındaki iş sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklara bağlı dava sayısının her geçen gün artarak devam etmesi nedeni ile mahkemelerin iş yükü olağanın çok üzerine çıkmış ve bu duruma etki etmek isteyen kanun koyucu düzenleme yapma yoluna gitmiştir. Bu bağlamda 7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanununun 25.10.2017 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girmesi ile dava şartı olarak arabuluculuk kavramı ortaya çıkmıştır. Aynı kanunun 38. maddesi uyarınca arabuluculuğun dava şartı olarak yürürlüğe girme tarihi 1.1.2018 olarak belirlenmiştir.
a) Arabuluculuğun Zorunlu Hale Getirildiği Davalar
7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunun 3. maddesinin 1. fıkrası uyarınca “Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.” düzenleme yapılmış olup, mevzuatta yer alan diğer düzenlemeler de nazara alındığında basın işçileri, gemi adamları, 4857 sayılı İş Yasası’nın 4. Maddesi kapsamında İş Kanunun dışında kalan genel hizmet sözleşmesi ile çalışanlar da dahil olmak üzere, tüm iş sözleşmesi ile çalışanlar bu kanun kapsamında yer almaktadırlar.
Buna göre;
İşçi tarafından talep edilecek:
(Kıdem Tazminatı, İhbar Tazminatı, Kötüniyet Tazminatı, Sendikal Tazminat, Ücret Alacağı, Fazla Mesai Ücreti, Yıllık İzin Ücreti, Hafta Tatili Ücreti, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti, İşe İade ve İş Güvencesine Bağlı Alacak ve Tazminatlar)
İşveren tarafından talep edilecek:
(İhbar tazminatı, Cezai şart, Haksız Rekabete Bağlı Tazminat, Eğitim Gideri ve Benzeri Alacak Tazminatı)
Tazminatlar için açılacak davalardan önce arabuluculuğa başvuru yapılması, dava şartı haline getirilmiştir. Yani bu tazminat taleplerinden dolayı dava açılmadan önce arabuluculuğa başvuru yapılmaması halinde hakim davayı dava şartı eksikliği nedeni ile reddedecektir.
b) Arabuluculuk Kapsamında Olmayan Davalar
İş kazalarından ve meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat talepleri ile bu konulardaki tespit, itiraz ve rücu davaları zorunlu arabuluculuk kapsamında yer almamaktadır. Ayrıca, işverenin de taraf olduğu hizmet tespiti uyuşmazlıklarının yanı sıra yaşlılık aylığının tespiti gibi sosyal güvenlikten kaynaklanan tüm uyuşmazlıklar arabuluculuk kapsamı dışındadır.
c) Arabuluculuk Başvuru Yeri ve Usulü
Arabuluculuğa başvuru, adliyelerde bulunan arabuluculuk bürolarında yapılmaktadır. Başvuru arabuluculuk bürosu tarafından verilen formun doldurulması ile basit bir şekilde yapılmakta olup, arabulucuya başvuran taraf, kendisine ve elinde bulunması halinde karşı tarafa ait her türlü iletişim bilgisini arabuluculuk bürosuna verecektir.
d) Arabuluculuk Süreci
Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırmalıdır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir.
e) Arabuluculuk Ücreti
Taraflar arabuluculukta uzlaşması halinde, uzlaşılan tutar üzerinden asgari ücret tarifesi uyarınca %6 pay arabulucuya taraflarca eşit olarak ödenir. Taraflar arabulucu ücretinin ödenmesinde farklı anlaşma da yapabilirler. Örneğin ücretin tamamı işveren tarafından ödenebilir.
Tarafların 2 saatten az görüşme neticesinde uzlaşamaması halinde, 2 saatlik ücret Adalet Bakanlığı tarafından ödenir. 2 saatten fazla görüşme neticesinde uzlaşamama halinde ise 2 saati aşan kısmı taraflar eşit olarak ödemek zorundadır.
f) Taraflardan Birisinin Toplantıya Katılmaması
Taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk arabuluculuk toplantısına katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi durumunda, toplantıya katılmayan taraf, son tutanakta belirtilir. Mazereti olmaksızın toplantıya katılmayan taraf, ilerleyen süreçte, açılacak olası bir davada kısmen veya tamamen haklı çıksa dahi, dava sonucunda oluşacak yargılama giderinin tümünden sorumlu olur. Yasa uyarınca, ayrıca bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilemez.
g) Arabuluculuk Faaliyeti Sonuçları
Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların anlaşmaya varmaları halinde, söz konusu anlaşmanın kapsamı anlaşma belgesinde düzenlenir. Bu anlaşma belgesi, taraflar ve (mevcut ise) avukatları ile arabulucu tarafından birlikte imzalanır. Taraflar ve tarafların avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladıkları anlaşma belgesi, icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde belge sayılır.
Arabuluculuk görüşmesi sonrası eğer, taraflar arasında anlaşmaya varılamazsa, davacı, anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını ya da arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır.